No Ke Kumu Honua Mauli Ola
ʻO ka mauli, ua like maoli nō ia me ke ahi e ʻā ana i loko o kākou, a ke pio ʻo ia, pio pū ke ola o ko kākou Hawaiʻi ʻana. ʻO kēia kumu honua mauli ola nei, he kālaimanaʻo Hawaiʻi ia no ka mālama ʻana i ke ola o ka mauli Hawaiʻi. No kona ʻano, he mea nui ia mauli Hawaiʻi iā kākou, no ia kumu i kākau ʻia ai kēia palapala. I mea hoʻi kēia kumu honua mauli ola e hiki ai iā kākou ke hōʻike i ke ʻano o ia mauli i loko o ko kākou naʻau a noʻonoʻo a i hiki hoʻi ke lōkahi ma ke kūpaʻa ʻana ma hope o ia mea. Ke kahukahu nei hoʻi kākou i ia ahi he mauli Hawaiʻi, e ʻoiaʻiʻo ai ka Hawaiʻi ʻana o kākou ma ke ʻano he kino kanaka kāʻokoʻa a me ke ʻano he lāhui kekahi.
Nā ʻAoʻao ʻEhā o ke Kumu Honua Mauli Ola
He ʻea" kekahi ʻōlelo ʻana o ka mauli, a he "hauli" a he "ʻōʻili" hoʻi kekahi. ʻEhā ʻaoʻao nui e paʻa ai ka mauli i loko o kākou ma ke ʻano he kino kanaka kāʻokoʻa:
Ka ʻAoʻao Piliʻuhane – ʻO ka ʻaoʻao pili ʻuhane, aia ma ke poʻo, ka waihona o ka ʻuhane. ʻIke ʻia ka ʻaoʻao pili ʻuhane i ka maopopo wale a ʻike wale i ke kūpono a me ke kūpono ʻole. ʻO ka mauli, ʻo ia ke ahi mālamalama e pili pū ani ka ʻuhane ma ia wahi laʻa loa o ke kino, ʻo ke poʻo. Ma ka ʻaoʻao pili ʻuhane kākou e pili ai me nā mea like ʻole ʻē aʻe o ke ao, ʻo nā mea ʻike maka ʻia a me nā mea ʻike maka ʻole ʻia hoʻi. ʻO ka pilina ʻuhane, he mea ʻoiaʻiʻo loa a Hawaiʻi, a mana hoʻi. Hānau ʻia ke kanaka me ka ʻuhane. A no laila, no ka Hawaiʻi nō hoʻi, he komo pū ka moʻokūʻauhau i loko o ka ʻaoʻao pili ʻuhane. He mea loaʻa wale mai ka ʻuhane ma ka hānau ʻia ʻana o ke kanaka, ʻo ka mana nō naʻe o ka ʻaoʻao pili ʻuhane, na ke akua mai nō ia.
Ka ʻAoʻao ʻŌlelo – ʻO ka ʻaoʻao ʻōlelo, aia ma ka pepeiao, ma ka waha, ke alelo, a me nā lonoa o kākou. ʻIke ʻia ʻo ia i ka hōʻike a me ka hūnā, i ka nahenahe a me ke kalakala pū. He ala ka ʻōlelo e holo ai, e hōlapu ai hoʻi, ia ahi ʻo ka mauli o waena o kākou a ma waho pū o kākou. He ala pū ia e komo mai ai nā mea hou a e hoʻoikaika ʻia ai ka mauli Hawaiʻi i nā mea hou. ʻO ka ikaika loa naʻe o ka ʻōlelo, ʻo ia kona ʻaoʻao hoʻoili i ka mauli Hawaiʻi i nā mea hou. ʻO ka mana o ka ʻōlelo, aia i kona hoʻohana ʻia. He "hoe uli" ʻo ia, a he mea nāna mai "ke ola a me ka make."
Ka ʻAoʻao Lawena – ʻO ka ʻaoʻao lawena, aia ma nā lālā o ke kino, ka lima, me ka wāwae. ʻIke ʻia ʻo ia i ka lawe a ka lima ke kuhi aʻe, ke kūlana a ke kino ke kū mai, ke au a ka wāwae ke hele, a me ke kau aʻe a ka minoʻaka. ʻO ka lawena, ʻo ia ka ʻaoʻao e paʻa ai ka mehana o ia ahi he mauli. Ke pani ʻia ka mauli Hawaiʻi e ka mauli lahui ʻē, e maʻalili wale aʻe ana ka mehana o ka lawena Hawaiʻi. ʻO ia mehana o ka lawena Hawaiʻi, he mea ʻoluʻolu loa i ka mauli Hawaiʻi a he makemake ʻo ia i ka noho i loko o ke kino nāna ka lawena Hawaiʻi. He ʻoiaʻiʻo loa ka lawena no kona ʻano he hōʻike ʻia ʻo ia i nā manawa a pau me ka noʻonoʻo ʻole a me ka loaʻa wale mai i ka mea nona ia kona. No kona ʻoiaʻiʻo, he hoapili ikaika ka lawena no ka ʻaoʻao pili ʻuhane. ʻO ka mana o ka lawena, he mana pipili wale mai ke hui me na poʻe mauli Hawaiʻi maoli a he pipili ikaika loa i ka wā ʻōpiopio loa.
Ka ʻAoʻao ʻIke Kuʻuna – ʻO ka ʻaoʻao ʻike kuʻuna, aia ma ka naʻau, kahi waiho o ka ʻike me nā haʻawina o ka naʻau e like me ke aloha a me ka ʻeʻehia. ʻIke ʻia ka ʻike kuʻuna i ka loina, ka hula, ke mele, ka pule, a me ka hana lima. Ma ka ʻike kuʻuna e lapalapa ai ia ahi he mauli a ikaika loa. Ma nā ʻike kuʻuna hoʻi e ahuwale ai ka mauli iā kākou a me ka poʻe o waho o kakou. He ʻaoʻao pili ka ʻike kuʻuna i ka haku a me ka noʻeau, a ma muli o ia ʻaoʻao ona, hiki iā ia ke hoʻopunipuni i kekahi manawa e like me kona hoapili ʻo ka ʻōlelo. ʻO ka mana o ka ʻike kuʻuna, he mana ia e loaʻa ana ma ka hana maoli a ke kino hoʻokanaka makua a ʻauamo kuleana no ka lāhui. ʻOiai he mau ʻaoʻao ʻokoʻa kēia mau ʻaoʻao ʻehā e mālama ana i ka mauli i loko o kākou kino kānaka–ʻo ka ʻaoʻao pili ʻuhane, ka ʻaoʻao ʻōlelo, ka ʻaoʻao lawena, a me ka ʻaoʻao ʻike kuʻuna–he mau ʻaoʻao nō hoʻi lākou no ke kino hoʻokahi. ʻAʻole lākou noho no lākou iho, a hana ʻo lākou wale iho nō, akā, ke hana kekahi, komo pū aʻe nā ʻaoʻao ʻē aʻe ʻekolu kekahi.
Nā Piko o Ko Kākou Mauli Hawaiʻi
ʻO ka mauli, ʻo ia ke ahi o ke ola o ke kino kanaka hoʻokahi, akā, he ahi pū ia i loaʻa kona ʻaoʻao lāhui. Loaʻa like ia mauli hoʻokahi i kekahi pūʻulu kanaka i ʻokoʻa mai ko ke ao a pau ma muli o ia mauli ʻokoʻa, ia ea ʻokoʻa hoʻi. Aia ka loaʻa like o ka mauli hoʻokahi i ka lāhui i ka hā ʻana aku a hā ʻana mai, he ʻaoʻao ʻōlelo nō hoʻi no ka waha. ʻEkolu piko e ʻike ʻia ai ia hā ʻana.
Piko ʻĪ – ʻO ka piko ʻī, aia ma ke poʻo kahi o ka manawa e ʻike ʻia ai ke ola o kākou i ka wā pēpē loa. ʻO ka piko hoʻi kēia nona ka pilina akua a ka lāhui. He ʻeʻehia ke pili kākou ma ka piko ʻī.
Piko ʻŌ – ʻO ka piko ʻō, aia ma ka ʻōpū, kahi e kū ai ke kā nāna e hoʻohui ana iā kākou me nā kūpuna o kākou ma ka ʻiewe i kani ʻia i loko o ko kākou ʻāina hānau. ʻO ka piko pili loa hoʻi kēia i ka naʻau o ka lāhui. He ʻoluʻolu ke pili kakou ma ka piko ʻō.
Piko ʻĀ – ʻO ka piko ʻā, aia ma ko kākou wahi huna. ʻO ka piko kēia nona ka ʻaoʻao hoʻokumu pilina hou a ka lāhui. No ka piko ʻā ka ʻiʻini nāna e hoʻohui ana iā kākou me nā wahine a kāne paha a kākou a me nā hanauna hou a kākou e hoʻopuka aku ana i loko o kēia ao. He pili pū ka piko ʻā i nā mea a pau a kākou e hana ai a e hoʻokumu ai. ʻO nā pilina kānaka kekahi o ia mau mea hoʻokumu e like me ka lawe hānau ʻana a me ka pili ma waena o ke kumu a me ka haumāna. He pili ehuehu ke pili kākou ma ka piko ʻā.
Ma kēia mau piko kākou e pili ai kekahi me kekahi ma ke ʻano he lāhui nona ka mauli hoʻokahi e holo aku ana a holo mai ma waena o kākou ma nā ʻaoʻao pili ʻuhane, ʻaoʻao ʻōlelo, ʻaoʻao lawena, a ʻaoʻao ʻike kuʻuna o kākou.
Nā Honua Mauli Ola
Ke ʻole ka honua, ʻaʻole hiki i ke kanaka, ʻaʻole hoʻi i ka lāhui, ke mālama i kona mauli e ola ai. ʻO ka honua, he wahi ia e kū lanakila ai. I ko kākou wā i loko o kā ʻōpū, ʻo ka ʻiewe, ʻo ia ko kākou honua. A hānau ʻia kākou, kanu ʻia ia honua ʻiewe i loko o ko kākou ʻāina hānau. ʻO kekahi ʻano honua, ʻo ia ʻāina nō ia o kākou. He honua kīpuka hoʻi ia, kahi e mālama ʻia ai, a e hānai ʻia ai kākou me ka palekana i ka manawa kamaliʻi o kākou. A nui aʻe kākou a paʻa ko kākou ʻano kanaka makua Hawaiʻi, lilo ke ao holoʻokoʻa ʻo ia ko kākou honua. Pēlā kākou e lawe haʻaheo ai i ko kākou mauli Hawaiʻi me kākou ma nā wahi a pau a kākou e hele ai o ka honua ao holoʻokoʻa a hoʻi hou mai a pili me ko kākou mau hoalāhui Hawaiʻi.
A no laila, ʻo ko kākou mau honua, ʻo ia nā wahi e mālama ʻia ai ko kākou mauli Hawaiʻi mai ka wā i loko o ka pūʻao a i ka wā kamaliʻi a i ka wā kanaka makua. Ma ia mau honua nō hoʻi kākou e pili ai ma ke ʻano he lāhui ma o nā piko ʻekolu o kākou. Ma ia mau honua hoʻi e kū lanakila ai kākou he mau kino kānaka kāʻokoʻa me ko kākou ʻaoʻao pili ʻuhane, ʻōlelo Hawaiʻi, lawena Hawaiʻi, a ʻike kuʻuna Hawaiʻi.
No laila, ʻo ka HONUA MAULI OLA, he wahi a he pōʻaiapili hoʻi ia e ola ai ka mauli Hawaiʻi o kākou. Ma laila nō kākou e hoʻoikaika aʻe nei e kahukahu i ko kākou mauli Hawaiʻi a ʻā ikaika me ka mālamalama mai Kumukahi a hiki i Lehua a ʻike ʻia nō hoʻi a puni ka honua. E lilo nō hoʻi kēia palapala KUMU HONUA MAULI OLA he mea kōkua iā kākou a pau nā mea nāna e mālama ana i nā honua e ola ai ka mauli Hawaiʻi mai kekahi hanauna a i kekahi hanauna.
E hoʻoili i ka puke ʻo Kumu Honua Mauli Ola ma ke ʻano he PDF.